W spadku po zmarłym bliskim możemy odziedziczyć nie tylko pozostawiony przez niego majątek, ale również niespłacone kredyty lub pożyczki, nieuregulowane na czas rachunki bądź inne zaległe zobowiązania finansowe zmarłego. Podpowiadamy, jak można wyjść z tej sytuacji i co zrobić, by uniknąć dziedziczenia niechcianych długów.
Pamiętaj, że spadek to nie tylko dobra materialne, stanowiące majątek zmarłego, ale także zobowiązania i to czasami na tyle wysokie, że mogą wpędzić spadkobiercę
w poważne problemy.
W Polsce możliwe są dwa sposoby dziedziczenia: na podstawie testamentu, który sporządził zmarły lub na podstawie ustawy, w sytuacji, kiedy zmarły testamentu nie pozostawił. W tej drugiej sytuacji to przepisy prawa regulują kolejność dziedziczenia.
Jakie są sposoby dziedziczenia?
- Możesz przyjąć spadek wprost, co oznacza, że dziedziczysz zarówno pozostawiony majątek, jak i wszystkie długi zmarłego bez ograniczenia co do ich wysokości;
- Możesz spadek w całości odrzucić – czyli innymi słowy zrzekasz się zarówno praw do majątku czynnego spadkodawcy, jak i nie odpowiadasz za jego długi;
- Przyjmujesz spadek z dobrodziejstwem inwentarza – w takiej sytuacji przyjmujesz majątek i długi spadkodawcy, ale Twoja odpowiedzialność za zobowiązania finansowe zmarłego ograniczona jest do wysokości odziedziczonego majątku.
Przed podjęciem decyzji, która z wyżej wymienionych opcji jest dla Ciebie najkorzystniejsza, postaraj się ustalić wysokość pozostawionych po spadkodawcy zobowiązań finansowych. Poszukaj dokumentów w miejscu zamieszkania zmarłego, które mogą Ci więcej powiedzieć na temat jego sytuacji finansowej (np. wyciągów z konta bankowego, pism z urzędów i instytucji finansowych, w tym wezwań do zapłaty), warto porozmawiać również z innymi członkami rodziny, którzy mogą mieć wiedzę na ten temat. Można spróbować też dowiedzieć się bezpośrednio w banku lub firmie pożyczkowej, czy zmarły posiadał w danej instytucji zadłużenie, jednak ta ścieżka może być utrudniona przez obowiązujące przepisy dotyczące tajemnicy bankowej lub tajemnicy przedsiębiorstwa.
Nie czekaj z tym do ostatniego momentu, na złożenie oświadczenia o sposobie przyjęcia spadku jest 6 miesięcy, licząc od dnia śmierci spadkodawcy. Gdy spadkobierca nie wiedział o śmierci spadkodawcy, termin na złożenie oświadczenia biegnie od dnia, w którym ta informacja do niego dotarła (jeśli jest spadkobiercą ustawowym) lub od dnia, w którym dowiedział się o ogłoszeniu testamentu. W przypadku braku jakichkolwiek działań ze strony spadkobiercy w tym terminie, uznaje się, że spadkobierca dziedziczy spadek z dobrodziejstwem inwentarza.
Odpowiednie oświadczenie o sposobie dziedziczenia bądź odrzucenia spadku można złożyć albo przed sądem, albo u notariusza. W pierwszym przypadku wniosek
o stwierdzenie nabycia spadku składa się do sądu rejonowego właściwego dla miejsca ostatniego miejsca zamieszkania zmarłego przed śmiercią. W drugim przypadku, uzyskanie poświadczenia dziedziczenia u notariusza jest zdecydowanie prostszym i szybszym sposobem.
W razie trudności z ustaleniem, jak w rzeczywistości wyglądał majątek i zobowiązania po zmarłym, najbezpieczniejszym rozwiązaniem dla spadkobiercy jest przyjęcie spadku z dobrodziejstwem inwentarza. Wtedy można być pewnym, że przyjmiemy spadek bez uszczerbku dla naszej dotychczasowej sytuacji finansowej. Jeśli w ramach spadku odziedziczymy długi, to jedynie do takiej wysokości, w jakiej odziedziczymy majątek.
Przykład: Pani Julia odziedziczyła po zmarłym ojcu 45 000 zł na rachunku bankowym i 8000 zł w gotówce. Niestety okazało się, że ojciec Pani Julii posiadał również liczne kredyty na łączną kwotę 120 000 zł. W takiej sytuacji, Pani Julia przyjmując spadek z dobrodziejstwem inwentarza, będzie odpowiadać za zobowiązania finansowe ojca jedynie do wysokości 53 000 zł, czyli równowartości majątku, jaki jej pozostawił ojciec.
A co w sytuacji, jeśli przekroczymy termin 6 miesięcy, o których mowa powyżej i nie złożymy odpowiedniego oświadczenia o przyjęciu spadku?
Aktualnie w takiej sytuacji nie ma powodu do zmartwień, bowiem zgodnie z obowiązującymi przepisami prawa spadkobierca, który nie złożył w terminie stosownego oświadczenia i nieświadomie przejął dług, przyjmuje spadek z dobrodziejstwem inwentarza, a zatem jego odpowiedzialność za dług jest ograniczona do wysokości odziedziczonego majątku. Warto wspomnieć, że do 2015 r. sytuacja spadkobierców była dużo gorsza, gdyż wedle wówczas obowiązujących przepisów osoby, które nie złożyły na czas stosownego oświadczenia, przyjmowały spadek wprost i odpowiadały za długi zmarłego w pełnej wysokości niezależnie od wysokości odziedziczonego majątku.
W sytuacji, gdy przyjmujemy spadek po zmarłym z dobrodziejstwem inwentarza, należy sporządzić wykaz majątku spadkodawcy. Wykaz inwentarza musi być złożony na odpowiednim wzorze, który został przygotowany przez Ministerstwo Sprawiedliwości. W wykazie inwentarza należy wskazać i ujawnić wszystkie przedmioty należące do spadku z podaniem ich wartości według stanu i cen z chwili otwarcia spadku, a także długi spadkowe i ich wysokość według stanu z chwili otwarcia spadku. Na podstawie tak przygotowanego dokumentu ustala się odpowiedzialność za ewentualne długi spadkodawcy.
W praktyce często mylone są pojęcia wykaz inwentarza i spis inwentarza. Różnica dotyczy tego, kto sporządza dokument. Wykaz inwentarza sporządzić może sam spadkobierca lub wykonawca testamentu. Wykaz składa się w sądzie lub przed notariuszem. Natomiast, jeśli przygotowanie takiego wykazu byłoby dla spadkobiercy utrudnione, wówczas dobrym rozwiązaniem jest sporządzenie spisu inwentarza. Jest to dokument sporządzany przez komornika. Zażądać sporządzenia spisu inwentarza może osoba, która uprawdopodobni, że jest spadkobiercą, uprawnionym do zachowku lub zapisobiercą bądź też wykonawcą testamentu, tymczasowym przedstawicielem lub wierzycielem (mającym pisemny dowód należności przeciwko spadkodawcy). O sporządzeniu spisu decyduje sąd w postanowieniu. Z wnioskiem o sporządzenie spisu inwentarza można również zgłosić się bezpośrednio do komornika. Komornik wówczas powiadamia sąd o wniosku o sporządzenie spisu. Sporządzenie spisu inwentarza przez komornika jest droższą opcją, bowiem wymaga niekiedy uzyskania opinii rzeczoznawców, a dodatkowo wynagrodzeniu podlega praca komornika.
I na koniec jeszcze jedna istotna kwestia – jeśli spadkobierca ma małoletnie dzieci, a postanowi we własnym imieniu odrzucić spadek, to ten przechodzi na dzieci (ewentualne długi zmarłego także). Dlatego odrzucając spadek, należy tego dokonać tak i w imieniu własnym, jak również w imieniu małoletnich (pełnoletnie dzieci powinny zrobić to samodzielnie). W przeciwnym razie niechciane długi przejmą dzieci.
